АТОПИК ДЕРМАТИТ

Дерматология ва венерология бюллетени, № 6/2007

АТОПИК ДЕРМАТИТ: ПАТОГЕНЕЗИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ ҲАМДА ПАНТОГАМ ВА БИОТИНДАН ФОЙДАЛАНИШ ОРҚАЛИ КОМПЛЕКС ДАВОЛАШНИНГ ЯНГИ УСУЛИ

А. Л. Тищенко, Н. В. Маркина, Л. Д. Тищенко, Г. И. Шишкина, Н. С. Сергеева, Н. В. Ефанова

Умуман олганда, атопик дерматит (АД) оғир ва жуда кенг тарқалган касаллик бўлиб, унинг этиологияси ва патогенези ҳали ҳам яхши ўрганилмаган [1, 3, 7]. Кўпинча, бу касаллик эрта болаликдан бошланади ва вақти-вақти билан қичишиш билан тавсифланади, кейин терида эритема, папула ва уртикар элементлар шаклида полиморф тошмалар пайдо бўлади. Баъзи беморларда кўриш ўткирилигининг пасайиши ва Андогский симптоми ривожланиши мумкин [5, 6]. Афсуски, ҳозирги кунга қадар АД билан оғриган беморларни самарали даволаш усуллари мавжуд эмас. Шу муносабат билан сўнгги пайтларда ушбу касалликнинг патогенезида муҳим рол ўйнаши маълум бўлган коферментларга, янги авлод витаминларига катта эътибор қаратилмоқда [2-4].

Кузатув остида 20 ёшдан 38 ёшгача бўлган ва узоқ вақт давомида (10 йилдан ортиқ) АД билан оғриган 43 киши бўлган. Текширувлар пайтида оқсиллар (кофермент) ва  қондаги пантотеник кислота (Б5 витамини) ва биотиннинг (витамин Б8) умумий шакллари билан боғлиқ бўлган ва эркин ҳолатдаги сезиларли бузилишлар аниқланди. Маълум бўлишича, АДнинг кучайиши ривожланишининг турли босқичларида витаминларнинг ушбу шаклларининг таркиби сезиларли даражада фарқ қилди. Шундай қилиб, ремиссия даврида қондаги пантотеник кислота ва биотиннинг эркин ва умумий шакллари нормага тўғри келди. Шу билан бирга, қондаги ушбу витаминларнинг оқсил (кофермент)  билан боғланган шакли даражаси 1,3 баравар камайди (Б5 витамини – 79,6 ± 3,1 мкг%, Б8 витамини – 21,5 ± 3,3 нг%) , 104,0±1,8 µг% ва 28,2±0,2 нг% меъёрга мос равишда). Касалликнинг кучайиши бошланишидан олдин, бу витаминларнинг қондаги эркин шакли таркиби нормал чегараларда ўзгариб турди, пантотеник кислота ва биотиннинг оқсил билан боғланган шакли даражаси эса 1,7 ва 1,5 баравар мос равишда  камайган.

Касаллик кучайган пайтдан бошлаб 2-7 кун (1-ҳафта) қонда бу витаминларнинг эркин шакли даражаси (!) 1,2 ва 1,6 марта (125,5±11,3 мкг% ва 44, 9) ортди (!). ±2,1 нг%, 104,0±1,6 µг% ва 28,1±0,2 нг% меъёрга мос равишда). Шу билан бирга, текширилган беморларнинг қонида пантотеник кислота ва биотиннинг эркин шакли ортиқча бўлишига қарамай, қондаги ўрганилаётган витаминларнинг оқсил билан боғланган шакли даражаси ошмади, лекин пасайишда давом этди ( мос равишда 2,1 ва 2,7 марта). Проф. Т.Т. Березова ва проф. А.Л. Тишенколарнинг фикрига кўра  бу витаминларнинг оқсил шакллари билан боғлиқ биотрансформация жараёнларининг бузилиши билан боғлиқ. Шу билан бирга, АД билан оғриган беморларнинг танасида ўрганилаётган витаминларнинг эркин шаклларининг ортиқча миқдори ўсиб боради. Бироқ, баъзи, аммо ноаниқ сабабларга кўра, бу витаминлар беморнинг танаси учун янги ва ўта муҳим сифатга – кофермент шаклига айланмайди. Натижада, АД билан оғриган беморларнинг танасида касалликнинг кучайиши пайтида, дастлаб пантотеник кислота ва биотиннинг ўзининг кофермент ҳолатида шакллана олмайдиган эркин шаклларининг концентрацияси ошади, бу эса ушбу витаминлар ҳолатидаги  парадоксал ҳолатнинг ривожланишига олиб келади.

Шундай қилиб, АД билан оғриган беморларнинг организмида касалликнинг кучайишининг биринчи босқичида ўрганилаётган витаминларнинг эркин шаклларининг ортиқчалиги аниқланади, лекин шу билан бирга, бу витаминларнинг етишмаслигини кўрсатадиган баъзи клиник белгилар кузатилади. Буларга умумий заифлик, бош оғриғи, хотирани пасайиши, асабийлашиш, баланд товушларга, мусиқа ва шовқинларга тоқат қилолмаслик, эрта оқариб кетиш, сийдик пуфаги сфинктерининг заифлиги, тирноқ пластинкаларининг юпқалашиши ва мўртлашиши, жинсий заифлик, эрекция заифлашуви ва эрта эякуляция кабилар киради. Ушбу аломатлар кўпинча пантотеник кислота етишмаслиги натижасида кузатилади.

Шу билан бирга, биотин етишмовчилиги қуруқ тери, летаргия, апатия, депрессия, уйқучанлик, кўнгил айниши, иштаҳанинг ва тана вазнининг камайиши, терининг рангпарлиги, соч тўкилиши, терининг гиперестезияси, мушакларнинг оғриғи, шиш ва тил папилласининг атрофияси ва бошқалар каби белгилар билан намоён бўлади.

Кейинчалик, кучайган пайтдан бошлаб 8-14-куни (2-ҳафта) АД билан оғриган беморларнинг қонида Б5 ва Б8 витаминлари эркин шакли таркибининг кескин (мос равишда 1,5 ва 2,4 марта) пасайиши (!) кузатилади. Проф. А.Л. Тишенконинг сўзларига кўра, кўрсатилган ушбу витаминларнинг эркин шакли ҳолатидаги бу ўзгаришларни витаминларнинг ортиқча эркин шаклига тананинг “мудофаа реакцияси” ёки танадаги ортиқча витаминлардан танани ҳимоя қилишнинг “парадоксал таъсири” сифатида кўриш керак.

Тахмин қилиш мумкинки, бу таъсир витаминлар балансида маълум бир барқарорликни таъминлайдиган инсон организмидаги “витаминларни ўз-ўзини бошқариш тизими” билан боғлиқ.

Шу билан бирга, касалликнинг кучайишининг ушбу босқичида, қонда пантотеник кислота ва биотиннинг оқсил билан боғланган шакли етишмовчилиги кучайишда давом этмоқда. Қондаги Б5 витаминининг ушбу шакли миқдори 2,4 баравар (43,3 ± 2,6 мкг%) ва Б8 витаминининг оқсил билан боғланган шакли даражаси 3,3 баравар (8,6 ± 1,4 нг%) камайди.

Биз пантотеник кислота ва биотиннинг шаклларининг оқсил (кофермент)  билан боғлиқ етишмаслиги АД билан оғриган беморларнинг танасида касалликнинг қайталанишидан олдин 2-3 ой давомида ривожлана бошлашини кўрсатдик. Ушбу витаминларнинг оқсил (кофермент) билан боғлиқ шакли даражасининг максимал (мос равишда 1,7 ва 1,5 баравар) камайиши АД билан оғриган беморларда касалликнинг кучайишидан олдинги –  “кучайишнинг бошланишидан олдин” сўнгги ҳафта давомида кузатилди. Олинган маълумотлар шуни кўрсатадики, пантотеник кислота ва биотин препаратларини АД билан оғриган беморларга нафақат даволаш мақсадида, балки профилактика мақсадида ҳам – касалликнинг кучайиши бошланишидан олдинги даврда буюриш тавсия этилади.

Шу муносабат билан, АД (асосий гуруҳ) билан оғриган 30 та беморга АД кучайишидан олдин 1-2 ой давомида биз Россияда ишлаб чиқарилган Б5 витамини препаратини – пантогам 1 г (0,5 г дан 2 таблетка) кунига 1 марта овқатдан 15 дақиқа кейин ва 1 мг (1 мл нинг 0,1% эритмаси) биотин препаратини мушак ичига, ҳар куни даволаш курси учун 15-20 инъекциягача буюрдик. Инъекция тугагандан сўнг, овқатдан 15-30 дақиқа кейин 0,5 г гопантам, кунига 1 марта овқатдан 0,5 соат олдин 0,3-0,6 г (2 ёки 4 таблетка) циклоферон билан бир вақтда кунига 1 марта овқатдан олдин 10 мг (0,005 г дан 2 таблетка) биотин  таблетка шаклида оғиз орқали юборилади.

Таққослаш гуруҳида АД билан оғриган 13 та бемор Москвадаги дерматологик клиникалар шароитида Б гуруҳи витаминларининг кофермент бўлмаган препаратларидан фойдаланган ҳолда қабул қилинган даволаниш ўтказишди. Асосий гуруҳда барқарор ремиссия кўринишидаги клиник тикланиш АД билан оғриган беморларнинг 28 тасида (93,3%) кузатилди. Бу Б гуруҳи витаминларининг кофермент бўлмаган препаратлари билан даволанган назорат гуруҳидаги шунга ўхшаш беморларга қараганда 2,4 баравар юқори.

Шундай қилиб, тадқиқотлар шуни кўрсатдики, қишда АД билан оғриган беморларнинг асосий гуруҳида касалликнинг кучайиши 30 кишидан фақат 8 тасида (26,6%), назорат гуруҳидаги 13 бемордан эса бундай профилактик даволаш муолажаси олмаган, АДнинг кучайиши 12 кишида (92,3%) да кузатилди, яъни. 3,5 марта тез-тез.

Биз таклиф қилган усул бўйича даволаниш жараёнида қондаги пантотеник кислота ва биотин миқдори нормаллашди, бу назорат гуруҳидаги беморларда кузатилмади. Пантотеник кислота ва биотин етишмовчилигини энг кўп пантотеник кислотага бой мол гўшти, жигари ва буйраклари, треска, селд, ловия, нўхат, гречка, “Ҳерcулес” сули ёрмаси ва гулкарамни истеъмол қилиш орқали ҳам бартараф этиш мумкин. Биотин, шунингдек, кўпинча треска жигарида, чўчқа гўшти ва мол гўшти, жигарида, соя ва ерёнғоқда мавжуд. Ҳозирги вақтда ушбу витаминларни ўз ичига олган ва катталар ва болаларда профилактика мақсадида фойдаланиш учун расман тасдиқланган поливитаминли препаратларнинг катта гуруҳи мавжуд.

Адабиётлар

  1. Маркина Н. В., Тищенко А. Л. Комплексное противорецидивное лечение атопического дерматита у школьников в амбулаторных условиях и статус витаминов рибофлавина и пантотеновой кислоты. Международная научно-практическая конференция по проблеме физического воспитания учащихся, 14-я: Материалы. – Коломна, 2006;38-39.
  2. Малахов Г. В., Стефанова А. Н., Ефанова Н. В., Тищенко А. Л. Наследственные формы псориаза, обусловленные недостаточностью биотина. Научно-практическая конференция «Новые лекарственные препараты в практике дерматовенеролога»: Материалы. – М.: ММА им. И. М. Сеченова, 2002;64-66.
  3. Спорышева Е. В., Тищенко Л. Д. Перспективы применения коферментов при лечении некоторых хронически рецидивирующих дерматозов. Научно-практическая конференция «Терапия социально значимых заболеваний в дерматовенерологии», 4-я. – М.: ММА им. И.М. Сеченова, 2004;179-180.
  4. Стефанова А. Н. Дефицит коферментных форм тиамина — одна из причин обострения псориаза у алкогользависимых больных. Международная научно-практическая конференция «Здоровье и образование в XXI веке»: Материалы. – М., 2003;591-591.
  5. Тищенко Л. Д. Витамины и коферменты. Часть I. (566 вопросов и ответов). – М., 2002;220.
  6. Тищенко А. Л., Тищенко Л. Д., Метельский А. В. и др. Практикум по дерматовенерологии: Учебное пособие. – М.: РУДН,1999;164.
  7. Шахова А. С., Сергеева Н. С. Система витаминной саморегуляции и опыт лечения псориаза циклофероном в комплексе с витамином «А» и некоторыми коферментами витаминов группы В: Научно-практическая конференция. «Частные вопросы дерматовенерологии»: Материалы. – Саратов, 2006;98-99.