Дерматит, экзема

Дерматология ва венерология бюллетени, № 6–1998, 13–15 саҳифалар.

МАЛИДА ДЕРМАТИТ ВА ЭКЗЕМАГА ЧАЛИНГАН БЕМОРЛАР ҚОН ЗАРДОБИДА БИОТИН МОҚДОРИНИНГ ДИНАМИКАСИ

С. М. Траоре, А. Л. Тищенко, Г. В. Малахов, И. А. Юсупов, Л. Д. Тищенко

Россия Халқлар дўстлиги университетининг тери ва таносил касалликлари кафедраси, Москва

Дерматит ва экзема билан оғриган беморларда – Малининг туб аҳолиси – биотиннинг маълум бир етишмаслиги мавжуд. Экземаси бўлган беморларда, шу жумладан спиртли ичимликларни кўп истеъмол қиладиганларда Б8 витаминининг сезиларли даражада етишмаслиги аниқланди. Уларнинг қон зардобидаги биотин шаклларининг оқсил билан боғланган даражаси нормага нисбатан 4,2 ва 4,6 мартага камайган ва мос равишда 6,8 2,1 ва 6,2 1,4 нг% ни ташкил этган (меъёр 28,9 2,6 нг%).

Дерматит ва экзема билан оғриган беморларда қон зардобида биотин даражасининг сезиларли даражада пасайиши беморнинг танасида Б8 витамини етишмовчилигининг шаклланишини кўрсатадиган бир қатор эрта белгиларнинг пайдо бўлиши билан бирга келди. Улар: уйқу бузилиши, хотиранинг ёмонлашиши, тирноқ пластинкаларининг юпқалашиши ва мўртлашиши, тиш эмалининг гиперестезияси, кариес, тилда оғриқли ёриқлар, кўз қовоқларининг қизариши, кўз бурчакларида шиллиқлар ва қобиқларнинг тўпланиши, кўзларда “қум” бордек ҳис қилиш ва иссиқ овқатни истеъмол қилгандан кейин оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватида пуфакчалар ва эрозияларнинг шаклланиши, импотентлик (заиф эрекция ва эрта эякуляция), ҳам ортиш, ҳам пасайиш йўналишида терлаш функциясининг бузилиши, тургор (тери)таранглигининг пасайиши билан бирга келадиган терининг эрта қариши ва эрта пайдо бўладиган ажинлардир.

Малида, дерматит ва экземани даволашда, айниқса спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қиладиган беморларда, уларни даволаш комплексига биотинни парентерал юбориш, сўнгра биотинни ўз ичига олган поливитаминли препаратлар билан даволашни киритиш тавсия этилади.

ЖССТ Африканинг баъзи мамлакатларида юқумли касалликларга қарши курашда маълум ютуқларга эришган бўлса-да, бугунги кунда кўпчилик африкаликлар учун касаллик асосий муаммо бўлиб қолмоқда. Масалан, Африка мамлакатларида паразитар касалликлар шунчалик кенг тарқалганки, ҳар бир киши ўртача иккита инфекциядан зарарланади [7]. Африканинг баъзи ҳудудларида тўйиб овқатланмаслик ва санитария-гигиена шароитларининг ёмонлиги туфайли болаларнинг 5 ёшга етиши эҳтимоли 50% дан ошмайди [2, 4, 6]. Африкада аҳоли орасида юқумли касалликларнинг бундай сезиларли даражада тарқалиши “касаллик билан қопланган” атамасини қўллаш имконини беради [5]. Онхосеркоз, сариқ иситма, фасциолиаз ва дракункулоз ўчоқлари Малида [6, 9] чорвачиликни ривожлантиришга жиддий тўсиқ бўлмоқда, бу ерда ҳозирда 10 миллион бош қорамол бор.

Бу мамлакатда сифатли сув этишмаслиги билан боғлиқ кескин муаммо мавжуд. Бу ерда болаларнинг 20-30 фоизи гастроэнтерит ва бошқа ичак инфекцияларидан нобуд бўлади, чунки аҳоли, одатда, ифлосланган сувни истеъмол қилади ва қудуқларнинг 60-70% и тиф, вабо, полиомиелит, гепатит, амёбиаз ва анкилостомидоз қўзғатувчилари учун яшаш ва кўпайиш жойлари ҳисобланади [5, 10]. Бундан ташқари, сўнгги йилларда тез-тез учраган қандли диабет, гиповитаминоз, дерматит ва экзема каби касалликлар Мали аҳолиси учун жиддий хавф туғдирмоқда [1, 3].

Ушбу дерматозларни даволашнинг муваффақияти кўп жиҳатдан патогенез механизмларини ўрганиш қандай босқичда давом этишига ва уларни даволашнинг янги самарали усуллари қанчалик фаол ишлаб чиқилишига боғлиқ. Ушбу касалликларнинг патогенезида Б гуруҳи витаминлари муҳим рол ўйнаши барча томонидан тан олинган. Ушбу дерматозларни даволашда Б1, ПП, Б6 ва Б12 витаминлари, шунингдек, уларнинг кофермент шакллари – кокарбоксилаза, пикамилон, пиридоксал фосфат ва кобамамид кенг қўлланилиши бежиз эмас.

Маълумки, ультрабинафша нурланиш (УБН) таъсирида ин витрода Б6 витамини фаол равишда йўқ қилиниши содир бўлади. Дерматит ва экзема пайтида периферик томирларнинг патологик жараёнда иштирок этиши туфайли периферик қоннинг айланиши сезиларли даражада ошади ва, эҳтимол, УБ нурланишининг ҳам пиридоксинга, ҳам ёруғликка чидамсиз бошқа витаминларга ҳалокатли таъсирининг роли ошади.

Материаллар ва усуллар

Бамако, Мопти, Гао ва Томбукту (Мали) нинг туб аҳолиси бўлган ва дерматит (н = 106) ва экзема (н = 87) чалинган 193 та бемор кузатув остида эди. Малининг туб аҳолисида дерматитнинг хусусиятлари қаторига тошмаларнинг сезиларли даражада тарқалиши (59,4%), касаллик кечишининг нисбатан “қуруқ” табиати (79,2%), импетиго типидаги иккиламчи инфекциянинг қўшилиши (52,8%) ва тошмаларнинг секин регрессияси киради. Экзема заиф экссудация (62%), терида ўчоқли тошмалар шаклланиши (62%) ва кучли қичишиш (68,9%) билан тавсифланади. Тошмалар кўпинча фотодерматит тури бўйича терининг очиқ жойларида локализация қилинади (48,2%) ва юзаки стрептодерма (67,8%) шаклида иккиламчи пиодерма билан бирга келади. Дерматит ва экземанинг ривожланишига нейропсихик кучланиш, спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, совитиш, цемент, бўёқлар, бензин, елим ва бошқа кимёвий моддалар билан алоқа қилиш ёрдам берди.

Беморларда умумий ҳолат, қоннинг асосий биокимёвий кўрсаткичлари, шу жумладан қон зардобидаги биотин (Б8 витамини) таркиби борасидаги тадқиқотлар ҳам ўрганилди. Беморларнинг умумий ҳолатининг иқлим омилларига аниқ боғлиқлиги аниқланди. Қуруқ шамолларнинг энг ноқулай даврида (ноябрдан апрелгача) беморлар кўпинча умумий заифлик, иштаҳани йўқотиш, чанқоқлик, кўнгил айниши, ёмон кайфият, уйқучанлик, чарчоқ, асабийлашиш, оғриқ ва мушакларнинг кучсизлигидан шикоят қилдилар.  Уларнинг сочларида ямоқли алопеция ва қазғоқ пайдо бўлди. Тил рангпар ва силлиқ, оғиз ва ҳалқум шиллиқ пардалари кулранг ҳолатда. Қон зардобидаги биотин миқдори дерматит билан оғриган 59 та беморда ва экземаси бўлган 50 та беморда, шу жумладан спиртли ичимликларни кўп истеъмол қилувчиларда (дерматитли 11 та бемор, экзема билан 9 та бемор) динамикада ўрганилди. Лаборатория тадқиқотларининг умумий натижалари жадвалда келтирилган.

Жадвалдан кўриниб турибдики, дерматит билан оғриган беморларда даволанишдан олдин қон зардобидаги(7,3-1,9 нг%) биотиннинг эркин шакли даражаси 4 марта  ва ушбу витаминнинг умумий шакли даражаси(34,5-2,8 нг%) 1,6 марта пасайган. Малида дерматит билан оғриган беморларнинг қон зардобидаги биотиннинг оқсил билан боғланган шакли нормал чегараларда ўзгариб турарди. Шу билан бирга, спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қиладиган дерматитли беморларда биотиннинг оқсил билан боғланган шакли даражаси 2 марта (13,7-1,0 нг%), умумий шакли эса меъёрдан 2,7 марта (20,9-1,7 нг%) паст бўлган. Даволашдан олдин экземаси бўлган беморларда, Б8 спиртли ичимликларни истеъмол қилишдан қатъи назар, қон зардобидаги оқсил билан боғланган витамин шаклларининг миқдори сезиларли даражада пасайиши кузатилган (4,2 ва 4,6 марта; 6,8 2,1 ва 6,2 1,4 нг%).  Бироқ, баъзи фарқлар ҳам кузатилди. Хусусан, экзема билан оғриган, спиртли ичимликларни истеъмол қилмаган беморларда биотиннинг эркин шакллари даражаси пасаймаган ва меъёрий чегараларда (25,0-1,7 нг%) ўзгарган, спиртли ичимликларни суиистеъмол қилган экзема билан оғриган беморларда эса бу кўрсаткич меъёрдан 2 баравар кам (13,9 2,7 нг%) бўлган.

Биз томондан текширилган дерматит ва экзема билан оғриган беморлар орасида қон зардобидаги биотин миқдорининг пасайиши энг аниқ бўлган бир гуруҳ шахслар (58) танланди. Ўтказилган қўшимча сўров улардаги бир қатор клиник белгиларни аниқлашга ёрдам берди, натижада биз бу белгиларни биотин етишмовчилигини кўрсатадиган дастлабки аломатлар гуруҳига киритишимиз мумкин. Бу беморлар уйқу бузилиши, хотира бузилиши, тирноқ пластинкаларининг юпқалашиши ва мўртлашиши, тиш эмалининг гиперестезияси, кариес, тилдаги оғриқли ёриқлар, кўз қовоқларининг қизариши, кўз бурчакларида шиллиқ ва қобиқларнинг тўпланиши, кўзда “қум” бордек ҳис этиш, иссиқ овқатни истеъмол қилгандан кейин оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватида пуфакчалар ва эрозияларнинг шаклланиши, импотентлик (заиф эрекция ва эрта эякуляция), ҳам ортиш, ҳам пасайиш йўналишида терлашнинг бузилиши, терининг эрта қариши, тургор (тери)таранглигининг пасайиши билан бирга келадиган терининг эрта қариши ва эрта пайдо бўладиган ажинлардан шикоят қилишди.

Дерматит ва экзема билан оғриган, шу жумладан спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қиладиган беморларда қон зардобида биотин миқдорининг сезиларли даражада пасайиши, айниқса унинг оқсил билан боғланган шаклларида, биотин препаратларини ушбу беморларни даволаш комплексига киритиш учун асос бўлди. Ҳозирги вақтда д-биотин Мали ва бошқа Африка мамлакатларида энг кўп қўлланиладиган дори бўлиб, у парентерал юбориш учун 1 мл (5 мг) ампулаларда мавжуд. (Россия Федерацияси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Фармакология қўмитасининг 1996 йил 28-ноябрдаги 5-сонли баённомаси қарорига мувофиқ, 1 мл дан 0,05% ва 0,1% ли эритмалар ва 0,005 мг ли таблеткалар шаклида маҳаллий биотинни ампулаланган шаклда ишлаб чиқаришга рухсат берилди.)

Малидаги дерматит ва экзема билан оғриган беморларни комплекс даволаш усули ушбу касалликларнинг пайдо бўлишига ёки уларнинг кучайишига олиб келган сабабларни бартараф этишга қаратилган анъанавий чора-тадбирларга қўшимча равишда десенсибилизация қилувчи, антигистамин, тикловчи ва ташқи воситалардан ва биотиндан мажбурий фойдаланишни назарда тутади. Ҳам стационар, ҳам амбулатория шароитида, дерматит ва экзема билан оғриган барча беморлар 20-30 кун давомида 1 мл (5 мг) кунлик инъекция шаклида биотин қабул қилишди. Кейинчалик, спиртли ичимликларни кўп истеъмол қилган экземали беморлар яна 2-3 ой давомида биотиннинг профилактик дозалари билан даволандилар. Бундай ҳолда, поливитаминли препаратлар қўлланилган, улар таркибида Б8 витамини (центрум, поливит, мультивит ва бошқалар) мавжуд бўлиб, улар одатда кунига 1-2 марта 1 капсула ёки 1 таблеткадан оғиз орқали юборилади.

Даволаш натижасида биотинни препаратлар мажмуасига киритишнинг афзалликларини кўрсатадиган маълумотлар олинди.  Дерматологик беморларнинг – Малининг туб аҳолиси-  қон зардобидаги биотин миқдори динамикасини ўрганишда шу нарса аниқландики, Б8 витаминининг киритилиши таъсирида, дерматит билан оғриган беморларда, шу жумладан спиртли ичимликларни кўп истеъмол қиладиганларда, шунингдек спиртли ичимликларни истеъмол қилмайдиган экземали беморларда биотиннинг барча шаклларининг қон зардобидаги таркиби тўлиқ нормаллашади. Биотинни парентерал юборишга қарамай, спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қилган экземаси бўлган беморларда ойлик даволаш курсининг охирига келиб, қон зардобидаги биотин балансида фақат қисман яхшиланиш кузатилди. Ушбу беморларда даволаниш вақтида биотиннинг эркин шакли даражаси қисман 13,9-2,7 дан 18,2-3,3 нг% гача кўтарилиб, одатдагидан 2 баравар паст бўлган. Биотин билан даволаш пайтида қон зардобида Б8 витаминининг оқсил билан боғланган шакли даражаси ҳам 2 баробарга ошди (6,2 1,4 дан 12,9 3,7 нг% гача), лекин нормага (28,9 2,6 нг%) етиб бормади. У озгина бўлса-да, пасайишда давом этди. Жадвалдан кўриниб турибдики, даволаш бошланишидан олдин биотиннинг оқсил билан боғланган шакли меъёрдан 4,6 баравар паст бўлган ва биотин билан даволашдан кейин – атиги 2,2 баравар кам бўлган, бу беморларга биотин препаратлари билан даволанишни яна 2-3 ой давом эттиришни тавсия қилиш учун асос. Спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қиладиган экземаси бўлган беморларда биотин билан даволаш пайтида қон зардобидаги биотиннинг умумий шаклининг ҳолати ҳам яхшиланди. Ушбу шаклнинг даражаси, гарчи у меъёрга етишмаган бўлса-да, шунга қарамай, 20,1 4,5 дан 31,1 3,9 нг% гача кўтарилди, яъни 1,5 баробар ошди.

Бизнинг ишимизда қўлланиладиган биотинни микробиологик аниқлаш усули текширилган беморларда ушбу витаминнинг метаболик бузилишларини чуқурроқ баҳолаш имконини беради. Ушбу витаминнинг битта эркин ёки умумий шаклининг таърифи Б8 витамини етишмовчилиги ҳолатини тўлиқ акс эттирмайди. Кўриниб турибдики, витаминнинг оқсил билан боғланган шакли даражаси ва беморнинг танасида патологик жараённинг жиддийлигини акс эттирадиган ўзгаришлар кўрсаткичи энг информатив восита ҳисобланади.

Эҳтимол, биотин етишмовчилиги шаклланишининг биринчи босқичида организм метаболизмдаги энг муҳим функцияларни таъминлайдиган ушбу витаминнинг оқсил билан боғланган шакли даражасини максимал даражада оширишга интилади. Шу мақсадда ушбу витаминнинг эркин шакли кўринишида танадаги биотиннинг барча заҳиралари ишлатилади. Бу Б8 витаминининг етарли миқдори инсон танасига киргунга қадар ёки унинг организмдаги синтези қондаги ушбу витамин концентрациясини керакли даражада ушлаб туришга қодир бўлгунга қадар содир бўлади. Биотин етишмовчилиги ортиб бориши билан унинг фаол, кофермент ҳолатида биотрансформация жараёнлари бузилади, бу ушбу витаминнинг оқсил билан боғланган шакли таркибининг пасайиши билан ифодаланади.

Хулоса

Шундай қилиб, бизнинг маълумотларимиз шуни кўрсатадики, Малининг туб аҳолиси орасида дерматит ва экземага чалинишда биотиннинг маълум бир етишмаслиги мавжуд. Б8 витаминининг сезиларли даражада етишмаслиги экземаси бўлган беморларда, шу жумладан спиртли ичимликларни кўп истеъмол қиладиган беморларда аниқланди. Уларнинг қон зардобидаги биотиннинг оқсил билан боғлиқ шакли  4,2 ва 4,6 марта камайди ва 28,9 2,6 нг% нормага мос равишда 6,8 2,1 ва 6,2 1,4 нг% ташкил этди. Дерматит ва экзема билан оғриган беморларда қон зардобидаги биотин даражасининг сезиларли даражада пасайиши бир қатор эрта аломатлар пайдо бўлиши билан бирга келди. Улар  уйқу бузилиши, хотира бузилиши, тирноқ пластинкаларининг юпқалашиши ва мўртлашиши, тиш эмалининг гиперестезияси, кариес, тилдаги оғриқли ёриқлар, кўз қовоқларининг қизариши, кўз бурчакларида шиллиқ ва қобиқларнинг тўпланиши, кўзда “қум” бордек ҳис этиш, иссиқ овқатни истеъмол қилгандан кейин оғиз бўшлиғи шиллиқ қаватида пуфакчалар ва эрозияларнинг шаклланиши, импотентлик (заиф эрекция ва эрта эякуляция), ҳам ортиш, ҳам пасайиш йўналишида терлашнинг бузилиши, терининг эрта қариши, тургор (тери)таранглигининг пасайиши билан бирга келадиган терининг эрта қариши ва эрта пайдо бўладиган ажинлардир. Бу аломатлар беморнинг танасида витамин Б8 етишмовчилиги шаклланишини кўрсатади.

Адабиётлар

1. Тищенко А. Л., Хаддад С. М., Траоре С. М., Тищенко Л. Д. Научная конференция по проблеме физического воспитания, 8-я: Материалы. – Коломна, 1998;41 — 42.
2. Чаламилла Ч. Г. Клиника экземы и дерматита у больных в Танзании и комплексный метод их лечения: Автореф. … канд. мед. наук. – М.,1966;12.3. Chaddad S., Tishchenko A., Cumar M. International Symposium on Novelties in pathogenesis and therapy patients suffering from skin diseases. – M., 1998;24 — 25.
3. Fisch A., Pichard E., Prazkuc T. et al. Diabetologia, 1987; 30: 11: 859–862.
4. Reader D., Mayer Ph. Total inf, 1986;104:37–40.
5. Meunier D., Aron N., Mazzar M. Trans Roy Trop Med Hyg ,1998;82:5:767–775.
6. Milligan P., Thomas M. Environmentalist, 1986;6:2:129–140.
7. Tembely S., Galvin T., Craig T., Traore S. Trop Anim Health Prod, 1988;20:2:117–121.
8. Traore S., Fedorova E., Tishchenko A. International Symposium on Novelties in pathogenesis and therapy patients suffeting from skin diseases. – M ,1998;24–25.
9. Yelifari L., Flempong E., Olsen A. Ann Trop Med Parasitol, 1997;91:4:403–409.