ЭКЗЕМА, ПСОРИАЗ

Дерматология ва венерология бюллетени, N 5-1998, 37–40 саҳифалар.

ЭКЗЕМА ВА ПСОРИАЗГА ЧАЛИНГАН БЕМОРЛАР ҚОН ЗАРДОБИДА БИОТИН МИҚДОРИ

А. Л. Тищенко

Россия Федерацияси Халқлар дўстлиги университетининг тери ва таносил касалликлари кафедраси, жинсий йўл билан юқадиган касалликлар курси, Москва

Қон зардобида (2 мл) биотинни (Б8 витамини ёки Ҳ витамини) микробиологик аниқлашнинг оригинал усули ишлаб чиқилган бўлиб, у гидроксид фосфатаза ферменти ёрдамида биотиннинг эркин, оқсил билан боғланган ва умумий шаклини ўрганиш имконини беради. Экзема ва тошбақа касаллиги билан оғриган беморларда сезиларли биотин етишмовчилиги аниқланди. Б8 витамини таркибининг, айниқса унинг оқсил билан боғланган шаклининг сезиларли даражада пасайиши спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қиладиган экзема ва псориазли беморларда ҳам кузатилади, бу ушбу дерматозларни комплекс даволашда биотинни қўллаш мақсадга мувофиқлигини кўрсатади.

Биотин (витамин Б8, Ҳ ёки анти-себореик омил) – бу тўқималарнинг ўсиши учун зарур бўлган ва олтингугуртни ўз ичига олган органик бирикма.

Биотин таркибида Б гуруҳи витаминлари бўлган озиқ-овқатларда мавжуд.Унинг кўп қисми жигар, буйраклар, соя уни, тухум сариғи, хамиртуруш ва нўхатда мавжуд. Инсон танасида биотин ичак бактериялари томонидан синтезланади. Биотин нормал энергия жараёнлари, ўсиш, ёғ кислоталари, антитаналар, овқат ҳазм қилиш ферментлари синтези ва никотиник кислота метаболизми учун зарурдир. Ушбу витамин инсулинга ўхшаш фаолликка эга ва қонда  шакар миқдорини камайтиради [2, 4]. Биотиннинг ишлаши учун зарур бўлган ўнга яқин фермент тизими маълум. Инсонда биотин етишмовчилиги пайтида умумий заифлик, иштаҳани йўқотиш, кўнгил айниши, депрессия, уйқучанлик, чарчоқнинг кучайиши, асабийлашиш, оғриқ ва мушакларнинг кучсизлиги, шунингдек қуруқ ёки ёғли тери себореяси, ямоқли алопесия қазғоқ кузатилади [4, 9]. Тил рангпар ва силлиқ, оғиз ва ҳалқум шиллиқ пардалари кулранг (қонсиз). Қонда гемоглобин миқдори камаяди ва холестерин ва шакар даражаси ошади [2, 3]. Тухум оқининг таркибий қисмларидан бири – авидин – биотинни боғлаш қобилиятига эга ва у билан эримайдиган бирикма ҳосил қилади. Тажрибада, кўп миқдорда хом тухум оқини истеъмол қилганда, себорея, кейинроқ соч ва тирноқларнинг йўқолиши билан бирга эксфолиатив дерматит ривожланади. Биотинни тавсия қилиш бу жараённи бартараф қилади. Бу себорея ва соч тўкилиши маълум даражада Б8 витамини етишмаслиги билан боғлиқ бўлиши мумкин деган тахминга олиб келди, шунинг учун уни антисебореик омил деб аташган [11].

 

Нейродерматит, дисгидроз, экзема, некротик акне ва псориаз билан оғриган беморларга биотиннинг самарадорлиги тўғрисида алоҳида ҳисоботлар мавжуд. Риттер касаллиги, себореик экзема ва Лейнер-Моуссоу касаллиги билан оғриган болаларни даволашда Б8 витаминининг самарадорлиги кўрсатилган [9, 11].

Материаллар ва усуллар

Қон зардобида биотин миқдорини аниқлаш учун биз Н.А.Помошникова томонидан таклиф қилинган асосий маҳаллий микробиологик усул сифатида ўсимлик объектларида Б5 ва Б6 витаминлари миқдорини аниқлаш учун фойдаландик [6, 7]. Қонга келсак, Э. М. Рахмалевич ва Л. Д. Тишенко 1963-йилда қондаги Б5 ва Б6 витаминларининг эркин, оқсил билан боғланган ва умумий шаклини аниқлашнинг микробиологик усулларини ишлаб чиқдилар [8].  Кейинчалик, 1975-йилда ана шу усуллар асосида худди шу муаллифлар қондаги Б1 ва ПП витаминларини, шу жумладан, бу витаминларнинг эркин, оқсил билан боғланган ва умумий шаклини аниқлашнинг янги микробиологик усулларини ишлаб чиқдилар [10]. Шу билан бирга, худди шу муаллифлар қондаги биотинни аниқлашнинг микробиологик усулини ҳам ишлаб чиқдилар ва клиник шароитда синаб кўрдилар.

 

Қон зардобида биотинни аниқлаш усули

Бу усулда индикатор культура сифатида жуда сезгир хамиртуруш культураси Saccharomycodes ludwigii КМ ишлатилади. Биотин миқдори хамиртурушнинг ўсиб бораётган массаси билан белгиланади. Тажрибани ўтказиш учун ишлатиладиган хамиртуруш культураси 2% агар қўшилган ҳолда (7 Бал) дан тайёрланган аччиқ агарда ўстирилади. Тадқиқот учун янги хамиртуруш культураси ишлатилади, тажрибадан 1-2 кун олдин сутли агарда субкультура қилинади ва ундан олдин термостатда 27 ° C да сақланади. Унинг ўсиши учун хамиртуруш культураси ташқаридан витаминларни олиши керак: тиамин, пиридоксин, биотин, никотиник ва пантотеник кислоталар. Индикатор (хамиртуруш) культураси тадқиқот давомида Ридернинг витаминлаштирилган шакар-минерал воситасини тайёрлаш учун мўлжалланган. 5 литрга асосланган Реадер воситасининг таркиби қуйидаги ингредиентларни ўз ичига олади: сахароза (2%), аммоний сульфат (0,3%), магний сульфат (0,07%), ош тузи (0,05%), калий нитрат (0,04%) , калий дигидрофосфат (0,1%) ва калий водород фосфат (0,01%).

 

Ридер воситаси қайнатилган водопровод сувида тайёрланади ва автоклавда 0,5 атм ҳароратда 30 дақиқа стерилизация қилинади. Бир вақтнинг ўзида камида 5 литр Ридер воситасини тайёрлаш, сўнгра 500 мл сиғимли колбаларга қадоқлаш тавсия этилади. Реадер воситасини тайёрлашда ҳар бир таркибий қисм 50-100 мл қайнатилган сувда алоҳида эритилади ва сув билан намланган қоғоз фильтри орқали фильтрланади. 100 г миқдоридаги сахароза 500 мл қайнатилган сувда эритилади, кейин эритмани ёрқинлаштириш учун 25 г фаоллаштирилган углерод қўшилади. Ушбу эритма Шидль-аппаратида 45 дақиқа давомида чайқатилади, шундан сўнг эритма фильтрланади ва ретентат (қолдиқ) қайнатилган сув билан 4-5 марта ювилади. Автоклавланган восита салқин жойда сақланади. Тажриба якунланиш арафасида такрорий автоклавлаш амалга оширилади.  Ридер воситасини автоклавлаш пайтида чўкма ҳосил бўлса, уни 20-30% сульфат кислота қўшиб эритиш керак. Восита 10-15% натрий гидроксид эритмаси билан нейтралланади ва бромтимол кўк индикатор ёрдамида pH 5,6-6,2 гача етказилади.

 

Тиамин, никотиник ва пантотеник кислоталар учун ишчи эритмалар 1 мл га 1000 мкг ва пиридоксин учун – 1 мл га 100 мкг концентрацияда тайёрланади.  Кристалли витаминлардан (B1, B6 ва PP) тиамин, пиридоксин ва никотиник кислота эритмалари, “Гедеон Ричер” ёки “Валш Фарма” фирмаларингин калций пантотенатдан пантотеник кислота эритмаси тайёрланади. Ушбу витаминларнинг ишчи (ва пиридоксин учун – асосий) эритмасини тайёрлаш учун уларнинг ҳар бири махсус электрон ёки электр тарозида оз миқдорда аниқ тортилади ва тенг миқдорда миллилитрдаги дистилланган сувда (масалан, 10,2 мл сувга 10,2 мл ) эритилади. 1 мл ли бундай эритмада 1000 микрограмм витамин бўлади. Пиридоксиннинг ишчи эритмаси B6 витаминининг асосий эритмасини дистилланган сув билан 10 марта суюлтириш орқали тайёрланади. Тайёрланган витаминлар эритмалари 5 дақиқа давомида қайноқ сув буғида стерилизация қилинади. Витаминларнинг асосий ва ишчи эритмаларини совуқда сақлаш керак. Ишчи эритмаларнинг яроқлилик муддати – 1 ой.

 

Тадқиқот натижаларини ҳисоблаш учун биотин учун стандарт калибрлаш эгри чизиғини қуриш қуйидагича амалга оширилади: тажрибадан олдин индикаторли хамиртуруш культураси сутли агарда субкультураланади ва термостатда 27 C да 1-2 кун давомида  сақланади.  Тажриба олдидан стерилланган водопровод сувида етиштирилган културадан суюлтирилган суспензия тайёрланади (хамиртуруш концентрацияси тахминан 0,01%). 500 мл Ридер воситасига ҳар бири 1000 мкг ли тиамин, никотиник ва пантотеник кислоталар ва ҳар бири 100 мкг дан пиридоксин, яъни витаминларнинг ҳар бир ишчи эритмасидан 1 мл дан қўшилади. Восита стерил тарзда 10 мл ли кичик Эрленмеер колбаларига қуйилади. Витаминлаштирилган шакар-минерал Ридер воситаси бўлган бундай колбаларга биотиннинг ортиб борувчи миқдори (мкг) кетма-кет қўшилади, унинг эритмаси “Роче” компаниясининг стандарт, кристалли д-биотинидан бидистилланган сувда тайёрланади. Шу билан бирга, 1 мкг витамин Б8 ни ўз ичига олган 1 мл биотин эритмаси 1-колбага, 2 мкг 2-колбага, 4 мкг 3-колбага, 8 мкг 4-колбага қўшилади, шундан сўнг биотиннинг  колбаларга қўшиладиган миқдори  биотин геометрик эмас, балки арифметик нисбатда кўпаяди, яъни 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36 мкг ли биотин эритмаси ва 160 мкг гача витамин Б8 ҳар бир кейинги колбага қўшилади.

 

Колбаларга бир томчи янги тайёрланган хамиртуруш культураси сепилади ва 27 C ҳароратда 40-48 соат давомида термостатга жойлаштирилади, шундан сўнг колбаларнинг таркиби олдиндан тортилган мембранали фильтрлар (№ 4)(Сеитз қурилмасига ўрнатилган) орқали фильтрланади.  Чўкма билан фильтрлар хона ҳароратида доимий оғирлигига қадар қуритилади. Стандарт эгри чизиқ чизилади, қуритилган индикатор массасининг қийматлари, хамиртуруш культураси абцисса ўқи бўйлаб, биотин эритмасининг тегишли концентрацияси ордината ўқи бўйлаб чизилади. Стандарт калибрлаш эгри чизиғи уч марта такрорланган тажрибанинг ўртача маълумотлари асосида тузилади.

 

Стандарт эгри чизиқни ўрнатгандан сўнг, улар қондаги биотиннинг эркин шакли таркибини аниқлашга ўтадилар. Ушбу усулга кўра, биотинни аниқлаш учун 5 мл қон керак бўлади. Центрифугалаш орқали 2,5 мл зардоб олинади.

 

Тадқиқотнинг бориши: текширилувчи қон зардоби микропипет ёрдамида 1 мл ли колбаларга витаминлаштирилган Ридер воситаси (10 мл) билан солинади ва 1 томчи янги тайёрланган хамиртуруш культураси қўшилади. Колбалар 40-48 соат давомида термостатда 27C да сақланади, шундан сўнг уларнинг таркиби олдиндан тортилган Н 4 мембранали фильтрлар орқали Сеитз қурилмаси ёрдамида фильтрланади. Хона ҳароратида қуритилган фильтрлар тортилади. Хамиртуруш вазнининг ортиши стандарт эгри чизиқ бўйича биотин миқдорини ҳисоблаш учун ишлатилади. 100 мл қон зардобида биотиннинг эркин шаклини ҳисоблаш учун стандарт эгри чизиқнинг кўрсаткичлари 100 га кўпайтирилади. Биотиннинг эркин шаклини аниқлашда усулнинг хатоси 2% ни ташкил қилади. Клиник тадқиқотларда хатонинг бу фоизи мақбул деб ҳисобланади.

 

Юқорида тавсифланган усул 19 ёшдан 45 ёшгача бўлган 34 нафар соғлом одамни текширишда қўлланилди.

 

Соғлом одамларнинг қон зардобидаги биотиннинг эркин шаклининг миқдори 18 дан 41 нг% гача ва ўртача 28,1-0,2 нг% ни ташкил этди, бу Ю. М. Островский томонидан олинган соғлом одамларнинг қон зардобидаги биотин миқдорига тўғри келди. [5].

 

Биз қон зардобидаги биотиннинг умумий шаклини ишқорий фосфатаз ёрдамида биотин оқсил комплексларини ферментатив парчалаш усули ёрдамида аниқладик [1, 12]. Афсуски, орган гидроксид фосфатазни тайёрлаш барча лабораторияларда мавжуд эмас ва унинг сифати доимий равишда назорат қилиниши керак. Ишқорий фосфатазнинг афзаллиги шундаки, у 16 ой давомида музлатилганда барқарор ҳолатда қолади. Бундан ташқари, қоннинг гемолитик хусусиятлари унинг фаолиятига сезиларли таъсир кўрсатмайди, бу одатда 3-13 бирликни ташкил қилади.

Қон зардобидаги биотиннинг умумий шаклини ўрганиш худди эркин шаклини аниқлашга ўхшаб амалга оширилади, ягона фарқ шундаки, ўрганилаётган зардобли 1 мл пробиркага яна 0,1 мл ишқорий фосфатаз қўшилади, шундан сўнг унинг таркиби 60C ҳароратдаги сув буғида 1 соат давомида сақланади. Сўнгра пробирка ичидагилар колбаларга солинади, улар ичига биринчи бўлиб 10 мл витаминлаштирилган шакар-минерал Ридер воситаси солинади. Таҳлил натижалари ишқорий фосфатаз билан ишлов берилган зардобдан фойдаланиш орқали аналогик тарзда ўрнатилган  ва биотиннинг умумий миқдоридаги зардобда мавжуд бўлган  хамиртуруш культурасининг ўсишини акс эттирувчи сатандарт эгри чиқ бўйича аниқланади. Маълум бўлишича, соғлом одамларда биотиннинг умумий шакли таркиби 30 дан 80 нг% гача ва ўртача 56,3 0,2 нг% ни ташкил қилади.

 

Қон зардобидаги биотиннинг умумий ва эркин шаклларини ўрганиш Б8 витаминининг оқсил билан боғланган шаклини аниқлаш имконини беради, унинг даражаси ушбу витаминнинг умумий ва эркин шакллари таркиби ўртасидаги фарқга мос келади. Соғлом одамларда биотиннинг оқсил билан боғланган шаклининг сарум даражаси 28,2-0,2 нг% ни ташкил қилади.

Натижалар ва муҳокама

Экзема ва тошбақа касаллиги билан оғриган 83 та бемор, шу жумладан спиртли ичимликларни  кўп истеъмол қиладиганлар қонидаги биотинни аниқлаш учун юқорида тавсифланган микробиологик усул билан текширилди. Лаборатория тадқиқотларининг умумий натижалари жадвалда келтирилган.