Dermatit, ekzema

Dermatologiya va venerologiya byulleteni, № 6–1998, 13–15 sahifalar.

MALIDA DЕRMATIT VA EKZЕMAGA CHALINGAN BЕMORLAR QON ZARDOBIDA BIOTIN MOQDORINING DINAMIKASI

1. M. Traore, A. L. Tishenko, G. V. Malaxov, I. A. Yusupov, L. D. Tishenko

Rossiya Xalqlar do‘stligi universitetining teri va tanosil kasalliklari kafedrasi, Moskva

Dermatit va ekzema bilan og‘rigan bemorlarda – Malining tub aholisi – biotinning ma’lum bir yetishmasligi mavjud. Ekzemasi bo‘lgan bemorlarda, shu jumladan spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qiladiganlarda B8 vitaminining sezilarli darajada yetishmasligi aniqlandi. Ularning qon zardobidagi biotin shakllarining oqsil bilan bog‘langan darajasi normaga nisbatan 4,2 va 4,6 martaga kamaygan va mos ravishda 6,8 2,1 va 6,2 1,4 ng% ni tashkil etgan (me’yor 28,9 2,6 ng%).

Dermatit va ekzema bilan og‘rigan bemorlarda qon zardobida biotin darajasining sezilarli darajada pasayishi bemorning tanasida B8 vitamini yetishmovchiligining shakllanishini ko‘rsatadigan bir qator erta belgilarning paydo bo‘lishi bilan birga keldi. Ular: uyqu buzilishi, xotiraning yomonlashishi, tirnoq plastinkalarining yupqalashishi va mo‘rtlashishi, tish emalining giperesteziyasi, kariyes, tilda og‘riqli yoriqlar, ko‘z qovoqlarining qizarishi, ko‘z burchaklarida shilliqlar va qobiqlarning to‘planishi, ko‘zlarda “qum” bordek his qilish va issiq ovqatni iste’mol qilgandan keyin og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatida pufakchalar va eroziyalarning shakllanishi, impotentlik (zaif ereksiya va erta eyakulyatsiya), ham ortish, ham pasayish yo‘nalishida terlash funksiyasining buzilishi, turgor (teri)tarangligining pasayishi bilan birga keladigan terining erta qarishi va erta paydo bo‘ladigan ajinlardir.

Malida, dermatit va ekzemani davolashda, ayniqsa spirtli ichimliklarni  ko‘p iste’mol qiladigan bemorlarda, ularni davolash kompleksiga biotinni parenteral yuborish, so‘ngra biotinni o‘z ichiga olgan polivitaminli preparatlar bilan davolashni kiritish tavsiya etiladi.

JSST Afrikaning ba’zi mamlakatlarida yuqumli kasalliklarga qarshi kurashda ma’lum yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, bugungi kunda ko‘pchilik afrikaliklar uchun kasallik asosiy muammo bo‘lib qolmoqda. Masalan, Afrika mamlakatlarida parazitar kasalliklar shunchalik keng tarqalganki, har bir kishi o‘rtacha ikkita infeksiyadan zararlanadi [7]. Afrikaning ba’zi hududlarida to‘yib ovqatlanmaslik va sanitariya-gigiyena sharoitlarining yomonligi tufayli bolalarning 5 yoshga yetishi ehtimoli 50% dan oshmaydi [2, 4, 6]. Afrikada aholi orasida yuqumli kasalliklarning bunday sezilarli darajada tarqalishi “kasallik bilan qoplangan” atamasini qo‘llash imkonini beradi [5]. Onxoserkoz, sariq isitma, fassioliaz va drakunkuloz o‘choqlari Malida [6, 9] chorvachilikni rivojlantirishga jiddiy to‘siq bo‘lmoqda, bu yerda hozirda 10 million bosh qoramol bor.

Bu mamlakatda sifatli suv etishmasligi bilan bog‘liq keskin muammo mavjud. Bu yerda bolalarning 20-30 foizi gastroenterit va boshqa ichak infeksiyalaridan nobud bo‘ladi, chunki aholi, odatda, ifloslangan suvni iste’mol qiladi va quduqlarning 60-70% i tif, vabo, poliomiyelit, gepatit, amyobiaz va ankilostomidoz qo‘zg‘atuvchilari uchun yashash va ko‘payish joylari hisoblanadi [5, 10]. Bundan tashqari, so‘nggi yillarda tez-tez uchragan qandli diabet, gipovitaminoz, dermatit va ekzema kabi kasalliklar Mali aholisi uchun jiddiy xavf tug‘dirmoqda [1, 3].

Ushbu dermatozlarni davolashning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan patogenez mexanizmlarini o‘rganish qanday bosqichda davom etishiga va ularni davolashning yangi samarali usullari qanchalik faol ishlab chiqilishiga bog‘liq. Ushbu kasalliklarning patogenezida B guruhi vitaminlari muhim rol o‘ynashi barcha tomonidan tan olingan. Ushbu dermatozlarni davolashda B1, PP, B6 va B12 vitaminlari, shuningdek, ularning koferment shakllari – kokarboksilaza, pikamilon, piridoksal fosfat va kobamamid keng qo‘llanilishi bejiz emas.

Ma’lumki, ultrabinafsha nurlanish (UBN) ta’sirida in vitroda B6 vitamini faol ravishda yo‘q qilinishi sodir bo‘ladi. Dermatit va ekzema paytida periferik tomirlarning patologik jarayonda ishtirok etishi tufayli periferik qonning aylanishi sezilarli darajada oshadi va, ehtimol, UB nurlanishining ham piridoksinga, ham yorug‘likka chidamsiz boshqa vitaminlarga halokatli ta’sirining roli oshadi.

Materiallar va usullar

Bamako, Mopti, Gao va Tombuktu (Mali) ning tub aholisi bo‘lgan va dermatit (n = 106) va ekzema (n = 87) chalingan 193 ta bemor kuzatuv ostida edi. Malining tub aholisida dermatitning xususiyatlari qatoriga toshmalarning sezilarli darajada tarqalishi (59,4%), kasallik kechishining nisbatan “quruq” tabiati (79,2%), impetigo tipidagi ikkilamchi infeksiyaning qo‘shilishi (52,8%) va toshmalarning sekin regressiyasi kiradi. Ekzema zaif ekssudatsiya (62%), terida o‘choqli toshmalar shakllanishi (62%) va kuchli qichishish (68,9%) bilan tavsiflanadi. Toshmalar ko‘pincha fotodermatit turi bo‘yicha terining ochiq joylarida lokalizatsiya qilinadi (48,2%) va yuzaki streptoderma (67,8%) shaklida ikkilamchi pioderma bilan birga keladi. Dermatit va ekzemaning rivojlanishiga neyropsixik kuchlanish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish, sovitish, sement, bo‘yoqlar, benzin, yelim va boshqa kimyoviy moddalar bilan aloqa qilish yordam berdi.

Bemorlarda umumiy holat, qonning asosiy biokimyoviy ko‘rsatkichlari, shu jumladan qon zardobidagi biotin (B8 vitamini) tarkibi borasidagi tadqiqotlar ham o‘rganildi. Bemorlarning umumiy holatining iqlim omillariga aniq bog‘liqligi aniqlandi. Quruq shamollarning eng noqulay davrida (noyabrdan aprelgacha) bemorlar ko‘pincha umumiy zaiflik, ishtahani yo‘qotish, chanqoqlik, ko‘ngil aynishi, yomon kayfiyat, uyquchanlik, charchoq, asabiylashish, og‘riq va mushaklarning kuchsizligidan shikoyat qildilar.  Ularning sochlarida  yamoqli alopetsiya va qazg‘oq paydo bo‘ldi. Til rangpar va silliq, og‘iz va halqum shilliq pardalari kulrang holatda. Qon zardobidagi biotin miqdori dermatit bilan og‘rigan 59 ta bemorda va ekzemasi bo‘lgan 50 ta bemorda, shu jumladan spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qiluvchilarda (dermatitli 11 ta bemor, ekzema bilan 9 ta bemor) dinamikada o‘rganildi. Laboratoriya tadqiqotlarining umumiy natijalari jadvalda keltirilgan.

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, dermatit bilan og‘rigan bemorlarda davolanishdan oldin qon zardobidagi(7,3-1,9 ng%) biotinning erkin shakli darajasi 4 marta  va ushbu vitaminning umumiy shakli darajasi(34,5-2,8 ng%) 1,6 marta pasaygan. Malida dermatit bilan og‘rigan bemorlarning qon zardobidagi biotinning oqsil bilan bog‘langan shakli normal chegaralarda o‘zgarib turardi. Shu bilan birga, spirtli ichimliklarni  ko‘p iste’mol qiladigan dermatitli bemorlarda biotinning oqsil bilan bog‘langan shakli darajasi 2 marta (13,7-1,0 ng%), umumiy shakli esa me’yordan 2,7 marta (20,9-1,7 ng%) past bo‘lgan. Davolashdan oldin ekzemasi bo‘lgan bemorlarda, B8 spirtli ichimliklarni iste’mol qilishdan qat’i nazar, qon zardobidagi oqsil bilan bog‘langan vitamin shakllarining miqdori sezilarli darajada pasayishi kuzatilgan (4,2 va 4,6 marta; 6,8 2,1 va 6,2 1,4 ng%).  Biroq, ba’zi farqlar ham kuzatildi. Xususan, ekzema bilan og‘rigan, spirtli ichimliklarni iste’mol qilmagan bemorlarda biotinning erkin shakllari darajasi pasaymagan va me’yoriy chegaralarda (25,0-1,7 ng%) o‘zgargan, spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilgan ekzema bilan og‘rigan bemorlarda esa bu ko‘rsatkich me’yordan 2 baravar kam (13,9 2,7 ng%) bo‘lgan.

Biz tomondan tekshirilgan dermatit va ekzema bilan og‘rigan bemorlar orasida qon zardobidagi biotin miqdorining pasayishi eng aniq bo‘lgan bir guruh shaxslar (58) tanlandi. O‘tkazilgan qo‘shimcha so‘rov ulardagi bir qator klinik belgilarni aniqlashga yordam berdi, natijada biz bu belgilarni biotin yetishmovchiligini ko‘rsatadigan dastlabki alomatlar guruhiga kiritishimiz mumkin. Bu bemorlar uyqu buzilishi, xotira buzilishi, tirnoq plastinkalarining yupqalashishi va mo‘rtlashishi, tish emalining giperesteziyasi, kariyes, tildagi og‘riqli yoriqlar, ko‘z qovoqlarining qizarishi, ko‘z burchaklarida shilliq va qobiqlarning to‘planishi, ko‘zda “qum” bordek his etish, issiq ovqatni iste’mol qilgandan keyin og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatida pufakchalar va eroziyalarning shakllanishi, impotentlik (zaif ereksiya va erta eyakulyatsiya), ham ortish, ham pasayish yo‘nalishida terlashning buzilishi, terining erta qarishi, turgor (teri)tarangligining pasayishi bilan birga keladigan terining erta qarishi va erta paydo bo‘ladigan ajinlardan shikoyat qilishdi.

Dermatit va ekzema bilan og‘rigan, shu jumladan spirtli ichimliklarni  ko‘p iste’mol qiladigan bemorlarda qon zardobida biotin miqdorining sezilarli darajada pasayishi, ayniqsa uning oqsil bilan bog‘langan shakllarida, biotin preparatlarini ushbu bemorlarni davolash kompleksiga kiritish uchun asos bo‘ldi. Hozirgi vaqtda d-biotin Mali va boshqa Afrika mamlakatlarida eng ko‘p qo‘llaniladigan dori bo‘lib, u parenteral yuborish uchun 1 ml (5 mg) ampulalarda mavjud. (Rossiya Federatsiyasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Farmakologiya qo‘mitasining 1996 yil 28-noyabrdagi 5-sonli bayonnomasi qaroriga muvofiq, 1 ml dan 0,05% va 0,1% li eritmalar va 0,005 mg li tabletkalar shaklida mahalliy biotinni ampulalangan shaklda ishlab chiqarishga ruxsat berildi.)

Malidagi dermatit va ekzema bilan og‘rigan bemorlarni kompleks davolash usuli ushbu kasalliklarning paydo bo‘lishiga yoki ularning kuchayishiga olib kelgan sabablarni bartaraf etishga qaratilgan an’anaviy chora-tadbirlarga qo‘shimcha ravishda desensibilizatsiya qiluvchi, antigistamin, tiklovchi va tashqi vositalardan va biotindan majburiy foydalanishni nazarda tutadi. Ham statsionar, ham ambulatoriya sharoitida, dermatit va ekzema bilan og‘rigan barcha bemorlar 20-30 kun davomida 1 ml (5 mg) kunlik inyeksiya shaklida biotin qabul qilishdi. Keyinchalik, spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qilgan ekzemali bemorlar yana 2-3 oy davomida biotinning profilaktik dozalari bilan davolandilar. Bunday holda, polivitaminli preparatlar qo‘llanilgan, ular tarkibida B8 vitamini (sentrum, polivit, multivit va boshqalar) mavjud bo‘lib, ular odatda kuniga 1-2 marta 1 kapsula yoki 1 tabletkadan og‘iz orqali yuboriladi.

Davolash natijasida biotinni preparatlar majmuasiga kiritishning afzalliklarini ko‘rsatadigan ma’lumotlar olindi.  Dermatologik bemorlarning – Malining tub aholisi-  qon zardobidagi biotin miqdori dinamikasini o‘rganishda shu narsa aniqlandiki, B8 vitaminining kiritilishi ta’sirida, dermatit bilan og‘rigan bemorlarda, shu jumladan spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qiladiganlarda, shuningdek spirtli ichimliklarni iste’mol qilmaydigan ekzemali bemorlarda biotinning barcha shakllarining qon zardobidagi tarkibi to‘liq normallashadi. Biotinni parenteral yuborishga qaramay, spirtli ichimliklarni  ko‘p iste’mol qilgan ekzemasi bo‘lgan bemorlarda oylik davolash kursining oxiriga kelib, qon zardobidagi biotin balansida faqat qisman yaxshilanish kuzatildi. Ushbu bemorlarda davolanish vaqtida biotinning erkin shakli darajasi qisman 13,9-2,7 dan 18,2-3,3 ng% gacha ko‘tarilib, odatdagidan 2 baravar past bo‘lgan. Biotin bilan davolash paytida qon zardobida B8 vitaminining oqsil bilan bog‘langan shakli darajasi ham 2 barobarga oshdi (6,2 1,4 dan 12,9 3,7 ng% gacha), lekin normaga (28,9 2,6 ng%) yetib bormadi. U ozgina bo‘lsa-da, pasayishda davom etdi. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, davolash boshlanishidan oldin biotinning oqsil bilan bog‘langan shakli me’yordan 4,6 baravar past bo‘lgan va biotin bilan davolashdan keyin – atigi 2,2 baravar kam bo‘lgan, bu bemorlarga biotin preparatlari bilan davolanishni yana 2-3 oy davom ettirishni tavsiya qilish uchun asos. Spirtli ichimliklarni  ko‘p iste’mol qiladigan ekzemasi bo‘lgan bemorlarda biotin bilan davolash paytida qon zardobidagi biotinning umumiy shaklining holati ham yaxshilandi. Ushbu shaklning darajasi, garchi u me’yorga yetishmagan bo‘lsa-da, shunga qaramay, 20,1 4,5 dan 31,1 3,9 ng% gacha ko‘tarildi, ya’ni 1,5 barobar oshdi.

Bizning ishimizda qo‘llaniladigan biotinni mikrobiologik aniqlash usuli tekshirilgan bemorlarda ushbu vitaminning metabolik buzilishlarini chuqurroq baholash imkonini beradi. Ushbu vitaminning bitta erkin yoki umumiy shaklining ta’rifi B8 vitamini yetishmovchiligi holatini to‘liq aks ettirmaydi. Ko‘rinib turibdiki, vitaminning oqsil bilan bog‘langan shakli darajasi va bemorning tanasida patologik jarayonning jiddiyligini aks ettiradigan o‘zgarishlar ko‘rsatkichi eng informativ vosita hisoblanadi.

Ehtimol, biotin yetishmovchiligi shakllanishining birinchi bosqichida organizm metabolizmdagi eng muhim funksiyalarni ta’minlaydigan ushbu vitaminning oqsil bilan bog‘langan shakli darajasini maksimal darajada oshirishga intiladi. Shu maqsadda ushbu vitaminning erkin shakli ko‘rinishida tanadagi biotinning barcha zaxiralari ishlatiladi. Bu B8 vitaminining yetarli miqdori inson tanasiga kirgunga qadar yoki uning organizmdagi sintezi qondagi ushbu vitamin konsentratsiyasini kerakli darajada ushlab turishga qodir bo‘lgunga qadar sodir bo‘ladi. Biotin yetishmovchiligi ortib borishi bilan uning faol, koferment holatida biotransformatsiya jarayonlari buziladi, bu ushbu vitaminning oqsil bilan bog‘langan shakli tarkibining pasayishi bilan ifodalanadi.

Xulosa

Shunday qilib, bizning ma’lumotlarimiz shuni ko‘rsatadiki, Malining tub aholisi orasida dermatit va ekzemaga chalinishda biotinning ma’lum bir yetishmasligi mavjud. B8 vitaminining sezilarli darajada yetishmasligi ekzemasi bo‘lgan bemorlarda, shu jumladan spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qiladigan bemorlarda aniqlandi. Ularning qon zardobidagi biotinning oqsil bilan bog‘liq shakli  4,2 va 4,6 marta kamaydi va 28,9 2,6 ng% normaga mos ravishda 6,8 2,1 va 6,2 1,4 ng% tashkil etdi. Dermatit va ekzema bilan og‘rigan bemorlarda qon zardobidagi biotin darajasining sezilarli darajada pasayishi bir qator erta alomatlar paydo bo‘lishi bilan birga keldi. Ular  uyqu buzilishi, xotira buzilishi, tirnoq plastinkalarining yupqalashishi va mo‘rtlashishi, tish emalining giperesteziyasi, kariyes, tildagi og‘riqli yoriqlar, ko‘z qovoqlarining qizarishi, ko‘z burchaklarida shilliq va qobiqlarning to‘planishi, ko‘zda “qum” bordek his etish, issiq ovqatni iste’mol qilgandan keyin og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatida pufakchalar va eroziyalarning shakllanishi, impotentlik (zaif ereksiya va erta eyakulyatsiya), ham ortish, ham pasayish yo‘nalishida terlashning buzilishi, terining erta qarishi, turgor (teri)tarangligining pasayishi bilan birga keladigan terining erta qarishi va erta paydo bo‘ladigan ajinlardir. Bu alomatlar bemorning tanasida vitamin B8 yetishmovchiligi shakllanishini ko‘rsatadi.

Adabiyotlar

1. Тищенко А. Л., Хаддад С. М., Траоре С. М., Тищенко Л. Д. Научная конференция по проблеме физического воспитания, 8-я: Материалы. – Коломна, 1998;41 — 42.
2. Чаламилла Ч. Г. Клиника экземы и дерматита у больных в Танзании и комплексный метод их лечения: Автореф. … канд. мед. наук. – М.,1966;12.3. Chaddad S., Tishchenko A., Cumar M. International Symposium on Novelties in pathogenesis and therapy patients suffering from skin diseases. – M., 1998;24 — 25.
3. Fisch A., Pichard E., Prazkuc T. et al. Diabetologia, 1987; 30: 11: 859–862.
4. Reader D., Mayer Ph. Total inf, 1986;104:37–40.
5. Meunier D., Aron N., Mazzar M. Trans Roy Trop Med Hyg ,1998;82:5:767–775.
6. Milligan P., Thomas M. Environmentalist, 1986;6:2:129–140.
7. Tembely S., Galvin T., Craig T., Traore S. Trop Anim Health Prod, 1988;20:2:117–121.
8. Traore S., Fedorova E., Tishchenko A. International Symposium on Novelties in pathogenesis and therapy patients suffeting from skin diseases. – M ,1998;24–25.
9. Yelifari L., Flempong E., Olsen A. Ann Trop Med Parasitol, 1997;91:4:403–409.